گزارش جدید رصدخانه مالیات اتحادیه اروپا، آزمایشگاه تحقیقاتی مستقل در دانشکده اقتصاد پاریس، نشان میدهد که در سال ۲۰۲۰ شرکتهای چندملیتی از پرداخت ۲۰۰ میلیارد دلار برابر ۱۸۸ میلیارد یورو مالیات در سراسر جهان اجتناب کردهاند. سال ۲۰۲۰ آخرین سالی است که دادههای مالیاتی برای این شرکتها در دسترس است.
شرکتها از پرداخت تمامی این مالیات بهواسطه فرایند جابجایی سود اجتناب کردهاند، استراتژی فرار مالیاتی که بسیاری از شرکتهای دارای شعبه در کشورهای مختلف، از آن استفاده میکنند. این شرکتها مقدار نامتناسبی از سود خود را در مناطقی با مالیات کم یا بدون مالیات ثبت میکنند که به بهشتهای مالیاتی مشهورند. این استراتژی حتی زمانی که سود در کشورهای دیگر بهدستآمده باشد هم قابلاجرا است. اما جابهجایی سود چگونه کار میکند، چرا اهمیت دارد و برنده و بازنده این فرایند چه کسانی هستند؟
جابهجایی سود چگونه کار میکند؟
یک شرکت چندملیتی را تصور کنید که در دو کشور مختلف کار میکند. بیشتر کارها در کشوری با مالیات بالا انجام میشود. بااینحال، داراییهای معنوی مانند پتنتها و طرحهای طراحی توسط یک شرکت تابعه در منطقهای با مالیات کمتر نگهداری میشود. شرکت واقعشده در کشور اول که سود در آن تولید میشود، باید برای استفاده از اموال خود به شرکت دوم پول پرداخت کند. ازآنجاییکه هدایت هردو شرکت در اختیار یک مالک بزرگ چندملیتی است، قیمت معامله هم توسط او تعیین خواهد شد. این به آن معنی است که شرکت در قلمرو مالیاتی بالا پول بسیار زیادی به شرکت دوم در بهشت مالیاتی پرداخت خواهد کرد.
پس از معامله، حساب دفتر کل سود شرکت کاهش پیدا میکند، درحالیکه موجودی در شرکت تابعه بهشت مالیاتی افزایش مییابد. شرکت چندملیتی اکنون میتواند درجایی که مالیات بالاتر است سود کمتر و درجایی که مالیات پایینتر است سود بیشتری را اعلام کند.
این یک استراتژی نظری نیست، اعمال آن توسط شرکت بزرگ نایکی در آمریکا اخیراً افشاشده است. درز اسناد مرتبط با این شرکت نشان داد که درحالیکه تولید و فروش کفشهای کتانی در کشورهایی با مالیات بالا اتفاق میافتد، واحدهای محلی این شرکت مجبور به پرداخت حق امتیاز به یک شرکت تابعه در برمودا بودهاند، جایی که عملاً خبری از پرداخت مالیات نیست. طرحهای مشابهی برای شرکتهای چندملیتی دیگر مانند مایکروسافت و اپل هم گزارششده است.
چرا پیگیری فرار مالیاتی مهم است؟
در سال ۲۰۲۰، یعنی سالی که همهگیری کرونا به اقتصاد جهانی آسیبی جدی وارد کرده بود، درآمد ازدسترفته مالیات جهانی بهواسطه جابهجایی سود حدود ۲۰۰ میلیارد دلار بوده است. این رقم در سال ۲۰۱۹، حدود ۲۵۰ میلیارد دلار بوده است. براساس برآوردهای انجامشده توسط یک گروه متخصص از اقتصاددانان، برای اینکه بتوان حجم این مبلغ را ملموستر کرد، میتوان گفت که این مبلغ یکپنجم مبلغی است که کشورهای درحالتوسعه برای کاهش اثرات تغییرات آب و هوایی به آن نیاز دارند.
ایدان گیدرون، هماهنگکننده دادهها در رصدخانه مالیاتی اتحادیه اروپا معتقد است که تنها شرکتهای بزرگ میتوانند در بازارهای بینالمللی تجارت کنند و در بهشتهای مالیاتی شرکتهای تابعه داشته باشند. بهاینترتیب، بزرگترین بازیکنان اقتصادی جهان، با بار مالیاتی کمتری مواجه میشوند. به گفته او این نمود بارز بیعدالتی است زیرا فعالان اقتصادی کوچکتر باید بیشتر از ثروتمندترینها در پرداخت مالیات مشارکت کنند.
چه کسی برنده این بازی است؟
بزرگترین برندگان این استراتژی شرکتهای بزرگی هستند که بهواسطه جابهجایی سود صرفهجوییهای کلانی در پرداخت مالیات میکنند. بخش بسیار بزرگی از این شرکتها، شرکتهایی آمریکایی هستند؛ به بیانی دیگر حدود ۴۰ درصد از کل سودهای جابجا شده در سطح جهان از شرکتهای چندملیتی متعلق به آمریکا سرچشمه میگیرد. در این میان، بهشتهای مالیاتی همسود فراوان میبرند.
گیدرون میگوید برای این تحقیقات، کشورهایی که نرخ مالیات مؤثر کمتر از ۱۵ درصد دارند بهشت مالیاتی در نظر گرفته میشوند. این پژوهش نرخهایی که اعمال میشوند و نه آنچه روی کاغذ نوشته میشود را در نظر گرفته است، زیرا اغلب در این کشورها از خلأهای قانونی برای کاهش سطح مالیات استفاده میشود. این گزارش همچنین کشورهایی را در نظر میگیرد که در آن شرکتهای چندملیتی در مقایسه با کل دستمزدی که بهصورت محلی پرداخت میکنند، سود بسیار بالایی به دست میآورند، و این نشان میدهد سود ثبتشده از مکانهایی که کار واقعی انجامشده، منتقلشده است. برخی از کشورهای کوچک بههیچوجه مالیاتی دریافت نمیکنند و صرف فعالیتهای اقتصادی در سرزمینشان برای آنها کفایت میکند. از سوی دیگر، بهشتهای مالیاتی بزرگتر، میتوانند روی سودهای جابهجاشده نرخهای مالیاتی پایینتری اعمال کرده و به درآمدی بیدردسر و کلان دسترسی داشته باشند.
بهشتهای مالیاتی کجا هستند؟
گیدرون معتقد است باور عمومی اینطور پذیرفته که بهشتهای مالیاتی که پذیرای سودهای جابهجاشده هستند، بیشتر در حوزه کارائیب واقعشدهاند. اما واقعیت این است که بهشتهای مالیاتی که بیشترین سودها را جذب خود میکنند، کشوهای اروپایی هستند. کشورهایی مانند هلند، ایرلند، سوئیس، لوکزامبورگ و بلژیک نسبت به بهشتهای گرمسیری مانند پاناما یا برمودا سود بیشتری به سمت خود جذب میکنند. این روند منجر به ایجاد مازاد بودجه در این کشورها میشود. برای مثال، در ایرلند، سودهای جابهجاشده جذبشده در این کشور، برابر بود با حدود ۶۰ درصد از کل مالیات شرکتی که در سال ۲۰۲۰ این کشور جمعآوری کرده است.
درمجموع، بهشتهای مالیاتی اصلی اروپا در سال ۲۰۲۰، از محل جابهجایی سود شرکتها ۳۲ میلیارد دلار مالیات اضافی دریافت کردند؛ این به آن معناست که آنها فقط با پول مالیات اضافی، مبلغی تقریباً معادل تولید ناخالص داخلی کشورهایی مانند سنگال، هندوراس یا بوسنی را به دست میآورند. قلمروهای وابسته به انگلیس هم سهم قابلتوجهی از معافیت مالیاتی دارند. در سال ۲۰۲۰ بالغبر ۷۶ میلیارد دلار سود به مناطقی مانند جزایر ویرجین، برمودا، جزایر کیمن و جرسی منتقل شد.
بازنده کیست؟
در سطح بینالمللی، جابهجایی سود یک بازی جمعی منفی است. درآمد اضافی بهشتهای مالیاتی از محل دریافت مالیات از شرکتهای چندملیتی به این معنی است که بخشی از درآمد کشورهای با مالیات بالاتر از دسترس آنها خارج خواهد شد. درنهایت، این امر باعث کاهش بودجه عمومی در دسترس دولتها در سراسر جهان خواهد شد.
بزرگترین بازنده سایر اعضای اتحادیه اروپا و سایر کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه هستند. آلمان یکی از اصلیترین قربانیان این فرایند،در سال ۲۰۱۰ میتوانست ۲۶ درصد درآمد مالیاتی بیشتری داشته باشد. بااینحال، کشورهای درحالتوسعه هم در سال ۲۰۱۰ درآمد مالیاتی زیادی، در حدود ۶۰ میلیارد دلار،ازدستدادهاند. برای مثال برزیل در این سال ۷ میلیارد دلار درآمد بالقوه مالیاتی خود را ازدستداده است. این مقدار برای گنجاندن ۴ میلیون خانوار بیشتر در برنامه فقرزدایی این کشور کفایت میکرد.
راهحل چیست؟
براساس گزارش دیدهبان مالیات اتحادیه اروپا، علیرغم اعمال ابتکاراتی مانند تشکیل سازمان همکاری اقتصادی و توسعه ، سطح جابهجایی سود در سطح جهانی از سال ۲۰۱۵ ثابت بوده است. محققان باور دارند که این لزوماً به آن معنا نیست که سیاستهای قبلی تأثیری نداشته است، زیرا دستکم توانسته از افزایش جابهجایی سود در جهان جلوگیری کند، اما اقدامات بیشتری برای ممانعت از فرار مالیاتی باید انجام بگیرد. در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۴۰ کشور توافقنامهای را برای اجرای سیاست حداقل نرخ مالیات شرکتی جهانی ۱۵ درصدی امضا کردند. بااینحال، محققان رصدخانه مالیات اتحادیه اروپا ادعا میکنند که توافق مالیاتی به دلیل خلأهایی که دارد، به برخی کشورها امکان میدهد مالیات کمتر از ۱۵ درصد از شرکتها دریافت کنند. ازاینرو محققان کف مالیاتی بالاتر از ۲۰ درصد را پیشنهاد میدهند، در شرایطی که تمامی خلأهای قانونی موجود برطرف شوند. در چنین شرایطی سالانه ۲۵۰ میلیارد دلار درآمد مالیاتی اضافی در سراسر جهان ایجاد خواهد شد.
۲۳۳۲۲۰