عایدی سرمایه به میزان افزایش ارزش قیمت فروش یک دارایی نسبت به قیمت خرید آن گفته می‌شود؛ بنابراین مالیات بر عایدی سرمایه مالیاتی است که بر عایدی حاصل از نقل و انتقال (خرید و فروش) دارایی‌های سرمایه‌ای شامل انواع دارایی منقول یا غیرمنقول و مشهود یا نامشهود وضع می‌شود. درواقع مالیات بر عایدی سرمایه از سود خرید و فروش ملک، خودرو، ارز و طلا اخذ می‌شود و برخلاف دیگر مالیات‌ها اخذ آن براساس فرد محوری است و شامل مبلغ فروش منهای مبلغ خرید، کسر درصد تورم و محاسبه ضریب می‌شود.
با وجود اینکه سهم خرید و فروش موارد مذکور در بازار بسیار است، اما به گفته کارشناسان درحال حاضر به دلیل نبود سامانه مناسب فقط ۱۰ درصد از این مقدار مالیات پرداخت و مابقی یا از طرق مختلف مشمول فرار مالیاتی می‌شود یا مبالغ مالیاتی پرداخت شده بسیار کمتر از رقم قانونی آن بوده و به این ترتیب با وجود سودآوری بسیار برای مالکان و فعالان در این حوزه هیچ سهمی در پرداخت مالیات و نظام مالیاتی نداشته‌اند. از این‌رو سازمان امور مالیاتی به منظور حل این چالش طرح جدید مالیات بر عایدی سرمایه را به منظور مقابله با سوداگری و توسعه عدالت مالیاتی و اجتماعی مطرح و درصدد اجرای آن است. بر این اساس پیش از این بسیاری از خرید و فروش‌ها در بخش‌های مختلف مانند خودرو، سکه و غیره در هیچ سامانه‌ای ثبت نمی‌شد اما براساس این طرح چنانچه قیمت خرید و فروش ثبت شود می‌توان طبق قیمت واحدهای اعلامی تعریف مناسبی با توجه به میزان نرخ تورم و استهلاک محاسبه و نرخ نهایی مالیات را اعلام کرد.
مالیات بر عایدی سرمایه شامل چه کالاهایی می‌شود؟
املاک با انواع کاربری، انواع وسائل نقلیه، انواع سکه، طلا و جواهرات و انواع ارز دارایی‌های مشمول این طرح هستند. درواقع طبق ماده ۱۲ این طرح که قرار است به عنوان ماده(۴) قانون مالیات‌های مستقیم الحاق شود: کلیه اشخاص غیرتجاری «انتقال دهنده عین» یا «واگذارکننده حق» در خصوص انتقال دارایی‌های زیر، در کلیه مناطق کشور از جمله مناطق آزاد تجاری–صنعتی و ویژه اقتصادی، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه هستند:
۱- املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل
۲- انواع وسایل نقلیه مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری
۳- انواع طلا، نقره، پلاتین، مسکوکات طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات
۴- انواع ارز
چه مواردی مشمول مالیات بر عایدی سرمایه نمی‌شود؟
اما ماده ۱۳ این طرح که به عنوان ماده(۵) به قانون مالیات‌های مستقیم الحاق می‌شود به دارایی‌هایی اشاره دارد که مشمول مالیات بر عایدی سرمایه نمی‌شوند:
بر اساس بند الف ملک مسکونی متعلق به «اشخاص غیرتجاری بالای ۱۸ سال» که دوره تملک آن بیش از دو سال باشد و ملک مسکونی دیگری متعلق به اشخاص مذکور نباشد.
بند ب حاکی از آن است که وسیله نقلیه موضوع بند (۲) ماده(۴) این قانون، دارای پلاک شخصی و متعلق به اشخاص غیرتجاری بالای ۱۸ سال که دوره تملک آن بیش از دو سال باشد و تنها «وسیله نقلیه دارای پلاک شخصی» متعلق به وی باشد.
طبق بند پ اولین معامله املاک پس از اخذ پروانه ساختمانی تا قبل از دریافت گواهی اتمام عملیات ساختمانی مشروط به اینکه بیش از چهار سال از تاریخ اخذ «اولین پروانه ساختمانی» نگذشته باشد و همچنین اولین انتقال املاک پس از دریافت گواهی اتمام عملیات ساختمانی.
طبق بند ت انتقال ماترک به صورت ارث و طبق بند ث، انتقال املاک موضوع ماده (۶۸) این قانون و قسمت اخیر ماده (۷۰) این قانون در خصوص مناطق نظامی یا مرافق عامه؛ مشمول مالیات بر عایدی سرمایه نمی‌شوند.
همچنین طبق بند ج، انتقال دارایی‌های زیر مطابق شرایط تعیین شده و در بازه زمانی به شرح ذیل، مشمول مالیات موضوع این فصل نمی‌شوند:
۱- اولین انتقال دارایی‌های موضوع بندهای (۱) و (۲) ماده(۴) این قانون که حسب مورد «تاریخ انتقال عین» یا «تاریخ انتقال حق واگذاری محل» در خصوص آن‌ها پیش از لازم‌الاجرا شدن این ماده است، تا ۴ سال پس از استقرار کارپوشه‌های غیرتجاری سامانه مؤدیان
۲- دارایی‌های موضوع بندهای (۳) و (۴) ماده(۴) این قانون که پیش از لازم‌الاجرا شدن این ماده تملیک شده‌اند تا شش ماه پس از استقرار کارپوشه‌های غیرتجاری سامانه مؤدیان
تبصره – دارایی‌های موضوع بند(۳) ماده(۴) متعلق به هر «شخص حقیقی بالای ۱۸ سال» به میزان فروش معادل ۲۰۰ گرم طلای ۱۸ عیار از مالیات موضوع این فصل معاف است؛ شرط برخورداری از این معافیت تا سقف مذکور، عدم استفاده از این معافیت در پنج سال گذشته است.
۳- اراضی با کاربری کشاورزی اعم از باغ‌ها و زمین‌های زراعی خارج از حریم شهری به استثنای باغ ویلاها
چه افرادی معاف هستند؟
طرح مذکور در صورتی شامل حال یک خانوار می‌شود که حداکثر تا چهار منزل مسکونی داشته باشد. این درحالی است که براساس اطلاعات سامانه املاک و اسکان کمتر از پنج درصد خانوار ایرانی بیش از دو ملک مسکونی دارند.
همچنین این طرح در حالی شامل یک خانواده می‌شود که حداکثر تا چهار وسیله نقلیه داشته باشند و براساس اطلاعات پایگاه رفاه ایرانیان کمتر از دو درصد خانوار ایرانی بیش از سه خودرو دارند. بنابراین به طور کلی بیش از ۹۵ درصد خانوارهای کشور از پرداخت مالیات بر عایدی خودرو و مسکن معاف هستند. همچنین این طرح در صورتی شامل افرادی می‌شود که معادل ۲۰۰ گرم طلای ۱۸ عیار برای هر شخص در سال داشته باشد. بر این اساس یک خانواده چهار نفره حداکثر تا معادل ۸۰۰ گرم طلای ۱۸ عیار در هر پنج سال معاف از مالیات عایدی انواع سکه، طلا و جواهرات است.
معافیت‌های تولید شامل بازار سرمایه، فروش املاک نوساز و اراضی با کاربری کشاورزی می‌شود. همچنین تعویق مالیات بر عایدی املاک مرتبط با فعالیت اقتصادی در صورت جایگزینی ملک، معافیت ۷۰ درصدی املاک اشخاص تجاری در شهرهای کم‌جمعیت، کسر مالیات بر درآمد ابزاری و هزینه حقوق و مزایای پرداختی از عایدی سرمایه املاک تا ۹۰ درصد، معافیت انواع دارایی مرتبط با فعالیت شغلی مانند معافیت خودرو برای نمایشگاه خودرو و طلا برای طلافروشی‌ها شامل معافیت‌ها هستند. همچنین تخفیف مالیاتی حداکثر تا ۱۰۰ درصد برای مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی نیز شامل این طرح می‌شود. ماخذ مالیات بر عایدی حاصل از فروش طلا و ارز معادل اختلاف قیمت خرید و فروش است ولی عایدی مسکن و خودرو مشمول تعدیل تورمی می‌شود.
از دیگر مواردی که معاف از مالیات بر عایدی سرمایه می‌شود، معافیت سالانه ۵۰۰ میلیون تومان درآمد غیرشفاف برای هر شخص حقیقی بالای ۱۸ سال است. با توجه به این معافیت یک خانواده چهار نفره می‌تواند تا دو میلیارد تومان در سال از معافیت درآمد اتفاقی استفاده کند. همچنین آستانه این معافیت سالانه افزایش می‌یابد. از طرف دیگر امکان یکبار دریافت هدیه معاف از مالیات حداکثر تا ۶.۷ میلیارد تومان برای هر شخص در طول عمر وجود دارد.
بررسی طرح مذکور ۱۱ دی‌ماه سال گذشته در مجلس آغاز و مواردی مانند ساز و کار تعویق پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه، شروط استرداد مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر عایدی سرمایه اشخاص غیرتجاری و… نیز تعیین تکلفی شدند اما در نهایت طرح مالیات بر عایدی سرمایه نیز به دلیل ورود مجلس به بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۲ از دستور کار نمایندگان خارج شد و نیمه کاره ماند. گفتنی است که در حین بررسی این طرح نیز برخی از مواد آن که دارای ابهامات و ایراداتی بود به کمیسیون اقتصادی مجلس بازگردانده شد. پیش بینی می شود بعد از ایام تعطیلات نوروز نیز ادامه بررسی این طرح در جلسات صحن علنی مجلس شورای اسلامی دنبال شود.
مالیات بر عایدی سرمایه از کی اجرا می‌شود؟
اجرای مالیات عایدی سرمایه در نظام مالیاتی کشور نیازمند به دو ابزار بستر اجرایی و تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه است که طراحی بستر اجرایی به عهده سازمان امور مالیاتی و قانون مالیات بر عایدی سرمایه به عهده مجلس شورای اسلامی است. البته در حال حاضر سازوکار اجرای این قانون به طور کامل در کشور فراهم نیست و مسئولان باید اقدامات لازم را جهت ثبت هر خرید و فروشی فراهم کنند. در هر حال بسیاری از از مواعید قانونی که در طرح مالیات بر عایدی سرمایه آمده، تقریبا شش ماهه است؛ یعنی قانون تا شش ماه اجازه داده است که آیین‌نامه های اجرایی تصویب شود.
اما یکی از مهم‌ترین موادی که مجلس حداکثر مدت را قائل شده است تا مقدمات طرح توسط سایر دستگاه‌ها آماده شود، ماده هشتم این طرح است که به ماده ۱۶ مکرر قانون پایانه‌های فروشگاهی اشاره دارد. طبق این قانون حداکثر ۲۰ ماه پس از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این ماده، به منظور تکمیل پایگاه‌های اطلاعاتی موضوع ماده فرصت است. بنابراین ممکن است حداکثر ۲۰ ماه برای اجرای قانون فرصت نیاز باشد اما ممکن است زودتر از این موعد نیز اجرایی شود.
بیشتر بخوانید:
۳۵۲۲۰